به گزارش خبرگزاری حوزه، مهدی توکلیان، از فعالین فرهنگی در یادداشتی به واکاوی بایدها و نبایدهای توسعه فرهنگی و هنری قم پرداخته است.
اشاره: قم به عنوان عظیم ترین میراث فکری و فرهنگی معاصر کشور مهمترین سهم را در تولید محصولات فرهنگی و هنری و همچنین عرضه محصولات در سطح ملی و جهانی ایفا می کند و می تواند الگویی شاخص در حوزه تولید محصولات فرهنگی و هنری در حوزه آیین و دین باشد.
کمبود شدید فضاهای فرهنگی در سطح شهر و پراکندگی نامناسب آنها از دیگر مسائلی است که در حوزه فرهنگ نیازمند دقت و توجه خاص است و با وجود آنکه جمعیت قم در دهه های اخیر چند برابر شده است؛ اما فضاهای فرهنگی در مقیاس کلانشهر دینی و متناسب با آن افزایش نیافته است.
علاوه بر آنچه در بخش نخست آمد، دلیل دیگری که توجه ویژه به امر فرهنگ را گوشزد می کند، نقش غیر قابل انکار فرهنگ در ارتقاء حیات معنوی انسانهاست.
به هر حال انسان مخلوقی است که جدای از ساحت مادی و محدود خود، دارای ابعاد بیکرانه ای از توانمندی های روحی و معنوی است که جز با استفاده از ابزار فرهنگی آشکار نمی شوند و به بهره وری نمی رسند.
با نظر به موارد طرح شده، شبکه فعالیت های فرهنگی در کلانشهر قم را می توان واجد خصوصیات زیر دانست.
امر فرهنگ به مانند بسیاری دیگر از امور مربوط به حیات جمعی انسانها در چند سطح قابل بررسی است. در سطوح مدیریتی کلانشهر قم با تعدد متولیان در امر فرهنگ روبه روست.
به بیان دیگر امر فرهنگ که می تواند به عنوان یکی از موثرترین عوامل در ایجاد وحدت ملی و تقویت هویت ایرانی نقش ایفا نماید از یک سمت گیری واحد و هدفمند در سطح کلان برخوردار نیست و هر نهادی مطابق دیدگاه های خود به اجرای سیاست هایی در این زمینه می پردازد.
حفظ نگاه سنتی به مقوله فرهنگ و عدم بهره گیری از نظریه های جدید، راهکارها و ابزار مرتبط با آن در سیاست های اجرایی است.
با توجه به مرکزیت حوزه های علمیه جهان اسلام در قم و وجود کرسی های تدریس و مباحثه های علمی مراجع عظیم الشان در این کلانشهر دینی، همچنان ساخت مدارس و حوزه های علمیه و مساجد و دیگر عناصر و فضاهای فرهنگی به عنوان تنها اقدامات قابل انجام از سوی مسئولان نگریسته می شود؛ در حالی که برنامه ریزی دقیق و هدفمند نوع فعالیت های انجام گرفته در این فضاها در ارتباط با نیازهای جدید استفاده کنندگان و به روش روحیه خلاقیت و نوآوری در راستای تحقق اهداف تعیین شده برای جایگاه فراملی و ملی کلانشهرقم در زمینه فرهنگی ضروری به نظر می رسد.
تعدد مراکز تصمیم گیری و سیاستگذاری در عرصه فرهنگ، یکی از مهمترین مشکلاتی است که گریبانگیر عرصه فرهنگ در سطح کشور است و به همین سبب شبکه فعالیت های فرهنگی موجود در پهنه مرکزی را نیز شامل می شود.
این تعدد مراکز باعث پریشانی و عدم هماهنگی در فعالیت های فرهنگی شده و از قدرت ابزاری فرهنگ که می تواند مؤثرترین اقدامات را در زمینه تقویت هویت ملی و پرورش روح ها و جان های شهروندان انجام دهد، می کاهد.
امر فرهنگ نیاز به سیاستگذاری ها و تعیین اهداف نه تنها بلندمدت بلکه میان مدت و کوتاه مدت دارد تا تمامی فعالیت های فرهنگی در راستای رسیدن به آن اهداف و سیاستگذاری ها جهت یابی شوند و کلانشهری مانند قم بتواند جایگاه منطقه ای و بین المللی مورد نظر در حوزه فرهنگ را بازیابد.
به طور مثال گسترش روز افزون بناهای رومی در توسعه ساختمانی و گسترش آپارتمان نشینی در بخش های مختلف جغرافیایی شهر از جمله مشکلات توسعه شهری است که به دلیل نداشتن پیوست فرهنگی در حوزه توسعه شهری مشکلات متعددی را ایجاد کرده است؛ در حالی که وجود بیش از چهارصد امامزاده و بقاع متبرکه در سطح استان قم ضرورت ایجاد بنایی با رویکرد ایرانی-اسلامی را بیش از پیش نیاز دارد و بر طرف کردن موارد این چنینی نیاز به مطالعات فرهنگی و اجتماعی و بهره جستن از نظرات متخصصان غیر شاغل در فضای اداری و مشارکت علمی و نواندیشان فکری استان را طلب می کند.
شناسایی و توجه به نیازهای اجتماعی ساکنان کلانشهر و بهترین فضاهای تامین کننده ای نیازها نیز از اموری است که هر چند در سالیان اخیر به آن توجه شده است؛ اما در نهایت با مطالعه بیشتر، امکان هدایت الگوهای رفتاری و عملکردی به اهداف مورد نظر در این فضاها دست یافت.
بروز و ظهور برخی از رفتارهای نسل جدید در سطح شهر قم شاید دلیلی بر فرسوده کننده شدن ذهن و جسم شهروندان قمی با توجه به بی توجهی به نیاز های فرهنگی آنان دانست.
فراهم آوری امکان استفاده آنان از فضاهای عمومی گردشگاهی و فراغتی یکی از راه کارهای مهار این بحرانها و کاهش تنش ها و فشارهای روحی وارده بر شهروندان است و به همین سبب توجه به فضاهای عمومی و برنامه ریزی برای آنها و همچنین خلق فضاهای جدید متناسب با نیازهای معاصر به دغدغه ای برای مدیریت شهر تبدیل شود. ازآن رو که سرعت و پهنای اقدامات ایشان بسیار کمتر از میزان رشد روزافزون جمعیت و نیازهای متعاقب آن و همین طور گستردگی پهنه کلانشهر و تغییرات محتوایی آن است، طبیعی است پیامدهای مختلفی در حوزه فرهنگی و اجتماعی برای شهر در بر داشته باشد.
قم، امروز با فقر شدید فضاهای مناسب برای شهروندان خود روبه روست و آن دسته از فضاهایی نیز که مورد استفاده شهروندان قرار می گیرند، چنان با انبوهی از تقاضاهای استفاده کنندگان مواجهند که عملاً کارایی خود را از دست می دهند.
شیوه زندگی امروزی در کلانشهری چون قم عملاً باعث تشدید قطب بندی های اجتماعی شده و افراد را به سوی منزوی شدن و اختیار یک زندگی فردی و بدون ارتباط با دیگران ترغیب می کند، اما به وضوح روشن است که انسان برای همیشه نمی تواند در پیله ای که به دور خود تنیده زندگی کند و برای برطرف کردن بسیاری از نیازهای روحی و معنوی خود نیازمند به برقراری ارتباط با دیگران است.
قم امروز بسترهای لازم برای تشویق جهت برقراری ارتباطات اجتماعی در تراز کلانشهر دینی فراهم نکرده است و شهروندان در این زمینه با سردرگمی و بلاتکلیفی مواجهند.
